Kit’lerin Yapılarına İlişkin Kısa Bir Değerlendirme

Mevcut mevzuat çerçevesinde Kamu iktisadi teşebbüsleri günümüz şartlarında yönetimi ve işlevselliği çok zor bir yapı arzetmektedir. Denetim, personel ve tedarik düzenlemeleri (KİK) başta olmak üzere KİT’leri çevreleyen mevzuat bu kuruluşların mevcut piyasa şartlarında rekabetçi bir yapıda faaliyette bulunmalarını önlemektedir. KİT mevzuatı her haliyle liberalleşme ve serbest piyasaya uyum bakımında çağın gerisinde kalmıştır.

Bugün AB üyesi ülkelerindeki kamu sermayeli şirketlerin rekabet gücü ve faaliyet esneklikleri dikkate alındığında ülkemizdeki KİT’ler çok geride kalmaktadır. KİT’ler kamu kaynaklarını kullanmak yönüyle elbette kamusal bir denetime tabi tutulmalıdır. Ancak bu denetimin sınırları ve yönteminin kuşkusuz diğer kamu kuruluşlarınınkinden farklı olması gerekir. Esasen Anayasa’da zikredilen güçler ayrılığı ilkesi bu ayrımı bir ölçüde yapmaktadır. Özellikle yerindelik denetimi konusunda yapılan son düzenleme bu yönde atılmış önemli bir adımdır.

Diğer taraftan KİT’lerin TBMM tarafından denetlenmesine ilişkin 3346 sayılı Kanun’da da  genel kurulları Türk Ticaret Kanununa veya özel kanunlarına tabi şirket ve kurumlar hakkında yapılacak denetimin usulü ayrıca belirtilmiştir.  Bugünkü İdari yargı ve denetim mekanizması KİT’ler açısından takdir alanını son derece daraltıcı niteliktedir. Sayıştay’ın denetim alanı ise büyük ölçüde idari takdir alanına girmektedir. Yargısal düzenlemelere rağmen idari yargı kararları da aynı ölçüde kısıtlayıcı olabilmektedir.

Çözüm olarak KİT’lerin 3346 sayılı Kanundaki istisnai denetim kapsamında kalmak kaydıyla özel hukuk hükümlerine tabi olması yönünde adımların atılması gerekmektedir. Bunun yanında özellikle KİT yönetiminde Hazine’nin sermaye sahipliğinden kaynakalanan rolü ile ilgili bakanlıkların politika belirleme, yönetme ve yürütme rollerinin yeniden tanımlanması gerekir.

Özellikle uluslararası alanda faaliyet gösteren ve emsallerinden çok farklı bir hukuki çerçeve ile kuşatılmış TPAO, BOTAŞ, EÜAŞ, TEİAŞ, TETAŞ gibi kuruluşların rekabet gücünü artıracak serbest piyasada etkin rol üstlenebilecek bir yapıya kavuşturulması sadece bu kuruluşların performansını artırmakla kalmayacak aynı zamanda yatırım ortamının iyileştirilmesine de katkıda bulunacaktır.